Trong nhà ở truyền thống đồng bằng Bắc Bộ, vì kèo giữ vai trò trung tâm, quyết định độ bền và dáng mái của toàn bộ công trình. Cùng tìm hiểu về vì kèo giúp quý vị hiểu rõ hơn giá trị kỹ thuật và tinh thần mà cha ông đã gìn giữ qua nhiều thế hệ.
Vì kèo là gì và giữ vai trò gì trong nhà ở truyền thống đồng bằng Bắc Bộ
Vì kèo là gì?
Vì kèo trong nhà ở truyền thống đồng bằng Bắc Bộ là hệ khung gỗ chịu lực chính, giữ phần mái và liên kết các cột lại với nhau. Mỗi bộ vì gồm nhiều thanh gỗ được ghép bằng mộng và chốt gỗ, tạo thành khung tam giác vững chắc, bền theo thời gian. Kết cấu này giúp mái nhà chịu lực tốt,. Đây là bộ phận quyết định độ bền, sự cân đối và vẻ chắc khỏe của toàn ngôi nhà.
Vai trò của vì kèo trong nhà gỗ truyền thống
Vì kèo giữ vai trò trung tâm trong nhà ở truyền thống đồng bằng Bắc Bộ, là phần chịu lực chính giúp gắn kết toàn bộ khung cột, xà và mái thành một khối thống nhất. Hệ vì kèo giúp phân bổ trọng lượng mái đều xuống nền, giữ cho công trình ổn định và vững chắc trong điều kiện thời tiết khắc nghiệt. Khi được dựng đúng kỹ thuật, vì kèo đảm bảo cho ngôi nhà bền chắc, thông thoáng và ổn định hàng chục năm mà không cần gia cố thêm.
Cấu tạo cơ bản của một bộ vì kèo trong nhà ở truyền thống Bắc Bộ
Cấu tạo cơ bản của một bộ vì kèo trong nhà ở truyền thống Bắc Bộ bao gồm các hệ thống chính sau:
Hệ thống cột
Hệ thống cột trong nhà ở truyền thống đồng bằng Bắc Bộ là phần chịu lực chính, giúp khung nhà vững chắc và bền theo thời gian. Mỗi ngôi nhà thường có cột cái, cột con và cột hiên, cột hậu bố trí dọc theo chiều sâu, trong đó cột cái đặt ở giữa nâng đỡ mái và bộ vì kèo, cột con giữ cân đối gian nhà, còn cột hiên phía trước đỡ mái và tạo không gian thoáng. Cột được làm từ gỗ lim hoặc gỗ táu già, đặt trên chân tảng đá xanh để chống ẩm và mối mọt. Nhờ cấu trúc cột chắc chắn, ngôi nhà luôn ổn định, giữ dáng mái chuẩn và bền vững qua nhiều thế hệ.
>> Xem thêm: Loại gạch lát sân nhà trong kiến trúc sân vườn truyền thống
Hệ thống xà
Xà là thanh gỗ nối ngang giữa các cột, có nhiệm vụ cố định khung nhà và chống xê dịch trong quá trình sử dụng. Trong nhà ở truyền thống đồng bằng Bắc Bộ, hệ xà thường gồm xà thượng, xà hạ và xà nách, được bố trí theo tầng để tạo nên sự ổn định cho bộ vì. Ngoài nhiệm vụ chịu lực, xà còn là nơi gắn kết với các cấu kiện khác như rường, kẻ, bẩy, tạo thành một khối liên kết vững chắc giữa mái và thân nhà. Các mối nối của xà thường được ghép bằng mộng âm dương hoặc mộng ngoàm, đảm bảo vừa chắc vừa có thể tháo lắp khi cần tu sửa mà không làm hỏng cấu trúc gỗ.
Hệ thống kẻ
Kẻ là cấu kiện gỗ chéo nối giữa cột và xà, giữ vai trò đỡ mái và tạo sự liên kết giữa phần trên và phần thân nhà. Trong nhà ở truyền thống đồng bằng Bắc Bộ, hệ thống kẻ giúp khung nhà ổn định, chịu lực tốt và phân bổ tải trọng mái đồng đều xuống các cột. Nhờ thiết kế chéo đặc trưng, kẻ giúp giảm áp lực cho xà và cột, đồng thời giữ được dáng mái cong nhẹ, tạo nét đặc trưng cho kiến trúc nhà gỗ.
Phần kẻ hiên còn mang giá trị thẩm mỹ cao khi được chạm khắc họa tiết rồng, phượng, tứ quý hoặc hoa lá hóa rồng. Những đường đục tinh xảo thể hiện tay nghề của người thợ mộc và gu thẩm mỹ của gia chủ. Ở nhiều ngôi nhà cổ, kẻ hiên được “đục hóa rồng” với dáng uốn lượn mềm mại, tạo cảm giác mái nhà uyển chuyển và làm nổi bật nét nghệ thuật tinh tế của công trình.
Các loại gỗ thường dùng cho kết cấu vì kèo
Gỗ lim
Gỗ lim là loại gỗ được sử dụng phổ biến nhất trong nhà ở truyền thống đồng bằng Bắc Bộ nhờ độ cứng cao, khả năng chịu lực tốt và ít bị mối mọt. Các vị trí quan trọng như cột cái, xà chính hay rường đều được làm bằng gỗ lim để đảm bảo độ bền cho khung nhà. Nhờ đặc tính bền bỉ và tuổi thọ cao, nhiều ngôi nhà gỗ lim có thể tồn tại hàng trăm năm mà vẫn giữ nguyên dáng vẻ vững chãi.
Gỗ mít
Gỗ mít được ưa chuộng nhờ trọng lượng nhẹ, dễ chạm khắc và có màu vàng sáng tự nhiên. Loại gỗ này thường được dùng cho kẻ, bẩy, xà phụ hoặc vách thuận, những vị trí cần tính thẩm mỹ và độ mềm trong xử lý chi tiết. Gỗ mít ít co ngót, không nứt vỡ khi thời tiết thay đổi, đồng thời tỏa mùi thơm nhẹ tạo cảm giác dễ chịu. Với ưu điểm dễ thi công và mang vẻ đẹp mộc mạc, gỗ mít phù hợp cho các công trình nhà gỗ có quy mô vừa và nhỏ.
Gỗ xoan
Gỗ xoan thường được chọn làm vật liệu cho các bộ vì kèo trong những công trình quy mô nhỏ nhờ trọng lượng nhẹ và giá thành hợp lý. Sau khi phơi khô và xử lý chống mối mọt, gỗ xoan có thể chịu lực tốt, thích hợp cho các chi tiết như xà, kẻ hoặc bẩy. Màu gỗ nâu nhạt tạo cảm giác ấm cúng, hài hòa với không gian truyền thống và vẫn đảm bảo độ bền khi được bảo dưỡng đúng cách.
Kinh nghiệm dựng và bảo dưỡng vì kèo trong nhà ở truyền thống đồng bằng Bắc Bộ
Khi dựng vì kèo, thợ mộc thường lắp khung chính trước rồi mới đặt xà, rui và mè để đảm bảo mái chịu lực đều. Các mối nối mộng chốt cần khít và chắc để khung nhà không bị xô lệch theo thời gian. Sau khi hoàn thiện, gia chủ nên kiểm tra định kỳ và sơn dầu bảo vệ gỗ khoảng vài năm một lần để chống ẩm và mối mọt. Cách làm này giúp khung vì kèo bền lâu, giữ được vẻ chắc chắn và dáng mái chuẩn truyền thống.
Vì kèo là linh hồn trong cấu trúc nhà ở truyền thống đồng bằng Bắc Bộ, thể hiện kỹ thuật dựng nhà tinh tế và bền vững của cha ông. Việc lựa chọn đúng vật liệu, lắp dựng chuẩn mực và bảo dưỡng định kỳ giúp công trình giữ được dáng mái chuẩn, bền đẹp theo thời gian. Nếu quý vị đang quan tâm đến thiết kế hoặc phục dựng nhà gỗ cổ truyền, hãy tham khảo các mẫu và liên hệ để nhận sự tư vấn chuyên sâu từ Nhà Gỗ Phúc Lộc và Kiến Trúc Phúc Lộc.
Thông tin về nhà gỗ Phúc Lộc
Số điện thoại: 0973812666
Nhận tư vấn thiết kế: Th.s kiến trúc sư Nguyễn Huy Khiêm
Xưởng sản xuất: xã Cần Kiệm, huyện Thạch thất, Tp Hà Nội (dưới chân núi chùa Tây Phương)
>Tham khảo thêm video về nhà gỗ truyền thống Bắc Bộ
>Tham khảo thêm những dự án nhà gỗ đẹp